شاخص آلودگی هوا چیست؟

همه ما در طی دهه اخیر شاهد آلودگی بیش‌ازحد هوای کلان‌شهر و متقابلاً تغییر سبک زندگی مردم بوده‌ایم. استفاده از ماسک، تعطیلی پی‌درپی مدارس و ادارات و متأسفانه افزایش میزان بیماری‌های ریوی تنها بخشی از معضلات آلودگی هوا محسوب می‌شوند که همه نسبت به آن‌ها آگاهی کامل داریم؛ اما شاید برای شما هم سؤال باشد که بر چه اساسی شاخص و معیار آلودگی هوا تشخیص داده می‌شود؟ در این مقاله با فراکالا همراه باشید و اطلاعات تازه‌تری را در مورد شاخص آلودگی هوا مطالعه کنید.

تعریف شاخص آلودگی هوا

به‌طورکلی در پاسخ به سؤال شاخص آلودگی هوا چیست؟ می‌توان گفت (AQI) یا شاخص کیفیت هوا درواقع میزان آلودگی‌ها را بر اساس فاکتورهای مختلفی نظیر میزان وسایل نقلیه، آتش‌سوزی، تخریب جنگل‌ها و غیره پیش‌بینی می‌کند. این پیش‌بینی، توسط سازمان‌های دولتی با میانگین‌گیری گازهای موجود در هوا در طول یک ساعت به دست می‌آید. معمولاً هواشناسان برای تخمین شاخص آلودگی هوا از سنسورهای کیفیت هوا استفاده می‌کنند. ازآنجایی‌که آلودگی هوا امری شایع در کشورهای درحال‌توسعه محسوب می‌شود، بهتر است پس از مطلع شدن از وضعیت آلودگی، تمامی ما اقدامات اولیه نظیر استفاده از ماسک نخی، عدم خروج از خانه، نصب و استفاده از دستگاه تصفیه هوا در محیط خانه و ادارات و غیره را مدنظر داشته باشیم.

معیارهای شاخص کیفیت هوا

متأسفانه کیفیت هوا در سراسر جهان به دلیل افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای، تغییرات آب‌وهوا، رشد جمعیت، افزایش شهرهای صنعتی، افزایش زباله‌ها و غیره رو ‌به وخامت است. بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، ۹۹ درصد از جمعیت جهان از هوای ناپاک، تنفس می‌کنند و آلودگی هوا باعث مرگ زودرس ۷ میلیون نفر در سال می‌شود. با توجه به این موضوع EPA استانداردهای ملی کیفیت هوا را اساس ۶ آلاینده رایج قرار داده است. به بیان ساده‌تر می‌توان گفت که برای بررسی و کنترل شاخص کیفیت هوا شش گاز و آلاینده‌های معرفی‌شده در ادامه این بخش تحت عنوان معیارهای شاخص کیفیت هوا شناخته می‌شوند.

ذرات معلق

 به‌طورکلی به مجموعه‌ای از مواد جامد و مایع با قطر کمتر از ۱۰ میکرون، ذرات معلق موجود در هوا می‌گویند که معمولاً توسط وسایل نقلیه، فرآیندهای صنعتی، پدیده‌های طبیعی و غیره منتشر می‌شوند و استنشاق درازمدت آن‌ها می‌تواند منجر به بروز بسیاری از بیماری‌های ریوی شود.

مونوکسید کربن(CO)

یکی از دلایل آلودگی هوای خانه و شهر مونوکسید کربن (CO) است، درواقع یک ماده گازی محسوب می‌شود که معمولاً این ماده گازی از احتراق ناقص مواد آلی، به وجود می‌آید. به‌عنوان‌مثال این گاز در موتورهای وسایل نقلیه موتوری و در فرآیندهای صنعتی، تشکیل می‌شود. ازآنجایی‌که این گاز سمی بدون بو است، استنشاق طولانی‌مدت آن در فضای بسته می‌تواند منجر به خفگی شود. پس بهتر است خانه‌های که در آن‌ها در فصول سرد سال بخاری نصب می‌شود و یا محیط‌های صنعتی که در آن‌ها زمینه تشکیل مونوکسید کربن(CO) وجود دارد، به دنبال راهکارهای مطمئن برای جلوگیری از بیماری‌های مختلف باشند.

ازون (O3)

ازون درواقع، ماده شیمیایی‌ای است که مستقیماً در جو منتشر نمی‌شود، بلکه از واکنش بین سایر آلاینده‌ها مانند واکنش در اکسید نیتروژنNO2  و هیدروکربن‌ها، در حضور تابش خورشیدی ایجاد می‌شود و ساخت این ماده می‌تواند زمینه بروز بسیاری از بیماری‌های مختلف را فراهم کند.

دی‌اکسید نیتروژن (NO2)

(NO2) یک گاز بسیار سمی است که در اثر احتراق در دماهای بسیار بالا تشکیل می‌شود. معمولاً منبع اصلی تولید این گاز موتورهای احتراق داخلی، نیروگاه‌های حرارتی، نیروگاه‌های ترموالکتریک هستند.

دی‌اکسید گوگرد (SO2)

دی‌اکسید گوگرد نیز یک گاز تحریک‌کننده و خطرناک است که در اثر استفاده از سوخت زغال‌سنگ، نفت، گازوئیل و غیره تشکیل می‌شود. باوجود تفاسیر فوق پس می‌توان گفت که خودروها مهم‌ترین عامل ایجاد دی‌اکسید گوگرد هستند. پس بهتر است برای کاهش انتشار این گاز در هوا از وسایل نقلیه عمومی استفاده کرد تا میزان انتشار این گاز را به حداقل رساند.

آلاینده‌های سمی

اگرچه موارد فوق به‌عنوان مهم‌ترین معیارهای شاخص کیفیت هوا شناخته می‌شوند، اما از دیگر آلاینده‌های محدودی که می‌توانند موجب آلودگی هوا شوند، می‌توان به بنزن اشاره کرد. این ماده شیمیایی که در بنزین یافت می‌شود می‌تواند منجر به آلودگی هوا شود. همچنین پرکلوراتلین که یکی از مواد ساطع کننده از تأسیسات خشک‌شویی است نیز می‌تواند در کنار متیلن کلراید، دیوکسین، آزبست، تولوئن و فلزاتی مانند کادمیوم، جیوه، کروم و ترکیبات سرب هوای محیط را تحت تأثیر قرار دهد.

بیشتر بخوانید: راهکارهایی برای جلوگیری از تاثیر آلودگی هوا بر بارداری

سطوح مختلف شاخص آلودگی هوا

پس‌ازاینکه شاخص آلودگی هوا بررسی شد، کیفیت هوای مربوط به هر منطقه بر اساس میزان آلاینده‌های موجود در آن به ۶ سطح یا کلاس مختلف تقسیم می‌شود. عموماً افراد با بررسی میزان این اعداد می‌توانند شرایط آلودگی هوا را موردبررسی قرار دهند. در ادامه این بخش در مورد این موضوع بیشتر خواهیم نوشت.

۰ تا ۵۰

زمانی که شاخص آلودگی هوا بر روی اعداد ۰ تا ۵۰ باشد، کیفیت هوا خوب و لذت‌بخش است و آلودگی چندانی در هوا وجود ندارد که بتواند جمعیت را تهدید کنید. در این وضعیت هوا، شما می‌توانید با خیال آسوده از منزل خارج شوید و از پیاده‌روی یا انجام هر فعالیت روزمره خود لذت ببرید. به‌طورکلی عدد ۰ تا ۵۰ به‌عنوان شاخص هوای سالم نیز شناخته می‌شود.

۵۱ تا ۱۰۰

زمانی که شاخص کیفیت هوا روی اعداد ۵۱ تا ۱۰۰ است، یعنی کیفیت هوا قابل‌قبول است و شما می‌توانید فعالیت‌های روزمره خود را انجام دهید؛ اما این شاخص آلودگی هوا می‌تواند تعداد کمی از افراد را با علائم خفیف تنفسی مواجه کند. بااین‌حال سطح آلودگی هوا ۵۱ تا ۱۰۰ جای نگرانی ندارد.

 ۱۰۱ تا ۱۵۰

عدد ۱۰۱ تا ۱۵۰ بیانگر این است که کیفیت هوا برای افراد مبتلابه بیمارهای ریوی، بیماران مبتلابه آسم، سالمندان و کودکان مناسب نیست و بهتر است این دسته افراد از خانه خارج نشوند تا کمتر خطرات و عارضه‌های مختلفی نظیر تنگی نفس، خشکی پوست، ضعف، بیهوشی و غیره را تجربه کنند. تاثیرات آلودگی هوا بر سلامت انسان از عدد شاخص آلودگی ۱۰۱ مشخص می شود.

۱۵۱ تا ۲۰۰

این عدد نشان‌دهنده این است که هوا برای تمام شهروندان ناسالم است و بهتر است همه هرگونه علائم نظیر سرفه، نفس‌تنگی، خس‌خس سینه و غیره را جدی بگیرند و صورت بروز علائم حتماً به پزشک مراجعه کنند. ضمن اینکه تنها در مواردی ضروری از خانه خارج شوند.

۲۰۱ تا ۳۰۰

زمانی که شاخص آلودگی هوا به عدد ۲۰۱ تا ۳۰۰ برسد، یعنی همه در معرض خطر هستند و حتی‌الامکان باید از خروج از منزل بپرهیزند و در صورت لزوم در هنگام خروج از خانه حتماً از ماسک نخی استفاده کنند و قرارهای ملاقاتی خود را لغو کنند تا زمانی که شرایط برای خروج از خانه میسر شود.

بیش از ۳۰۰

زمانی که شاخص آلودگی عدد بیش از ۳۰۰ را نشان دهد، یعنی تمام افراد جهان در معرض خطر بسیاری از بیماری‌ها ازجمله بیماری‌های قلبی، تنفسی، پوستی، ناباروری، سرطان و غیره هستند. این وضعیت خطرناک می‌تواند زندگی همه ما را با تغییرات بزرگی نظیر استفاده از ماسک و عدم ضرورت حضور در جامعه مواجهه کند.

با تمام تفاسیر فوق؛ اما بهتر است برای بررسی خلاصه‌وار مطالب فوق و بررسی سطوح مختلف شاخص آلودگی هوا جدول زیر را مطالعه کنید. درواقع جدول طراحی‌شده، مطالب فوق را به‌طور مختصر و مفید بررسی می‌کند. شما به کمک این جدول و برنامه‌های قابل‌نصب بر روی گوشی هوشمند خود می‌توانید وضعیت آلودگی هوای محیط زندگی خود را بسنجید.

نحوه محاسبه شاخص آلودگی هوا

محاسبه شاخص کیفیت هوا اولین بار به کمک یک ماشین‌حساب مخصوص آلودگی هوا اندازه‌گیری شد؛ اما امروزه با ظهور هوش مصنوعی نحوه محاسبه شاخص کیفیت هوا متفاوت‌تر از گذشته شده است، به‌طوری‌که بانک‌های اطلاعات کیفیت هوا به کمک سنسورها و خوانش‌های نظارت‌کننده کیفیت هوا قادرند، کیفیت هوا را در ۶۴۷۵ مکان در ۱۱۷ کشور  به‌صورت ساعتی محاسبه کنند. ازآنجایی‌که شاخص آلودگی هوا مهم‌ترین ابزار برای کسب اطلاعات در خصوص کیفیت هوا محسوب می‌شود، برای کنترل کیفیت هوا، گازهای موجود در هوا در هر منطقه یا ایستگاه هواشناسی بررسی خواهند شد و باهم مقایسه می‌شوند و درنهایت منطقه‌ای که بالاترین میزان گازهای سمی را دارد به‌عنوان آلوده‌ترین نقطه شناخته می‌شود.

بیشتر بخوانید: اثرات آلودگی هوا بر حیوانات خانگی چیست؟

جمع‌بندی

شاخص کیفیت هوا چیست این سؤالی بود که در کنار بسیاری از مسائل مربوط به شاخص آلودگی هوا به آن پاسخ دادیم و دانستیم که کیفیت هوا می‌تواند نقش مؤثری را در روند زندگی مردم ایفا کند و عدم توجه به شاخص آلودگی هوا می‌تواند زمینه بروز بسیاری از بیماری‌های قلبی و حملات تنفسی را فراهم کند.

ازآنجایی‌که تنفس در هوای مملو از مونوکسید کربن، دی‌اکسید گوگرد و اکسیدهای نیتروژن می‌تواند بسیار خطرناک باشد. پس باید به فکر یک راهکار مناسب برای حل این مشکل بود؛ اما راهکار قطعی درمان آلودگی هوا چیست؟ ازآنجایی‌که افزایش جمعیت رابطه مستقیمی با قطع درختان، افزایش وسایل نقلیه و غیره دارد بهتر است در کنار رعایت نکات لازم مانند استفاده از وسایل نقلیه عمومی و کاشت درخت به‌منظور حفظ سلامت خود و عزیزانمان از دستگاه تصفیه هوا به‌منظور کاهش بیماری‌های مختلفی استفاده کنیم.

از اینکه فراکالا را برای آشنا با شاخص کنترل کیفیت هوا انتخاب کردید، از شما بسیار سپاسگزاریم و امیدواریم این مقاله هرچند کوتاه و مختصر بتواند نقش مؤثری در تصمیم‌گیری نهایی شما داشته باشد. در پایان این مقاله از افرادی که از دستگاه تصفیه هوا در منزل خود استفاده می‌کنند، خواهشمندیم که تجربیات خود را در این زمینه با ما به اشتراک بگذارند.